W sercu tej różnorodnej tradycji znajduje się pojęcie Trimurti, czyli 'Trzech Form’, które reprezentują trzy aspekty Absolutu, manifestujące się w postaciach trzech głównych bogów: Brahmę, Wisznu i Śiwę. Każdy z nich pełni unikalną funkcję w kosmicznym cyklu tworzenia, podtrzymania i zniszczenia, co ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia całokształtu hinduistycznej myśli i praktyki. W artykule przyjrzymy się temu, kim są te bóstwa, jakie mają atrybuty i jak wpływają na życie wiernych.
Brahma – twórca wszechświata
Brahma to bóg stworzenia i wiedzy w hinduistycznej kosmologii. Jest on często przedstawiany jako czterogłowy, czteroręki bóg, którego każda twarz symbolizuje jedną ze stron świata, a także pełnienie czynności nadzoru nad czterema Wedami – najstarszymi pismami hinduizmu. Mimo że jako twórca jest jednym z najważniejszych bóstw, w praktyce jego kult jest stosunkowo rzadki i w Indiach istnieje niewiele świątyń mu poświęconych.
- Początek wszechświata wiązany jest z Brahmą, który powołał go do istnienia z nicości.
- Symbolika czterech głów i rąk nawiązuje do wszechstronności i wszechwiedzy boga.
- Brahma często jest ukazywany siedząc na kwiecie lotosu, co symbolizuje czystość i transcendentną naturę stworzenia.
Według mitów hinduistycznych, Brahma powstał z nieskończoności w postaci samo-narodzonego z jaja kosmicznego lub z kwiatu lotosu, który wyrósł z pępka Wisznu. Jest on żonaty z Saraswati, boginią wiedzy, i razem stanowią oni archetyp hinduistycznego małżeństwa, promującego wiedzę i twórczość.
Wisznu – opiekun i podtrzymywacz wszechświata
Wisznu to bóg, który utrzymuje porządek wszechświata i chroni go przed chaosem i zniszczeniem. Jest on przedstawiany jako łagodny i dobrze intencjonujący bóg, o niebieskim kolorze skóry, symbolizującym nieskończoność i wielkość nieba.
Wizerunek Wisznu przedstawia go zazwyczaj z czterema atrybutami: muszlą, tarczą, lotosem i maczugą. Każdy z tych elementów ma swoje znaczenie:
- Muszla (conch) symbolizuje pochodzenie z wód życia oraz ogłaszanie boskiego prawa.
- Tarcza (sudarshana chakra) oznacza umiejętność Wisznu do ochrony wszechświata przez odwracanie zła.
- Lotos jest symbolem piękna, czystości i duchowego rozkwitu.
- Maczuga reprezentuje władzę i odporność na wpływy demonów i zła.
Wisznu jest znany z tego, iż inkarnuje się w różne postacie, zwane awatarami, aby przywrócić równowagę wszechświata, gdy zostaje ona zachwiana przez zło. Najbardziej znanymi awatarami Wisznu są Rama i Kryszna, główni bohaterowie epickich poematów, odpowiednio „Ramajana” i „Mahabharata”.
Śiwa – destruktor i transformator
Śiwa jest hinduistycznym bogiem destrukcji, ale jednocześnie też transformacji i odnowy. Jego destrukcyjny aspekt nie jest postrzegany negatywnie, lecz jako niezbędny krok do odnowienia i kontynuacji cyklu życia. Śiwa jest często przedstawiany w medytacyjnej pozie, z trzecim okiem na czole, które symbolizuje wszechwiedzę, intuicję i zdolność do zniszczenia zła.
- Jego atrybuty, takie jak popiół, wąż i bębenek damaru, wyrażają aspekty śmierci, nieśmiertelności i rytmu tworzenia.
- Trójząb, który trzyma, reprezentuje kontrolę nad procesami tworzenia, utrzymywania i zniszczenia.
- Tańcząca forma Śiwy, Nataradźa, symbolizuje kosmiczny taniec, w którym cały świat bierze udział.
Śiwa ma małżonkę, Parwati, która razem z ich synami, Ganeszą i Kartikeją, tworzy boską rodzinę, czczoną w wielu tradycjach hinduizmu. Śiwa jest również czczony jako guru i nauczyciel jogi, medytacji i mądrości.
Interpretacje i wpływ Trimurti na życie wyznawców
Wielość interpretacji w hinduizmie sprawia, że każdy z bogów Trimurti jest postrzegany zarówno jako autonomiczna jednostka, jak i wyraz niepodzielnego Absolutu, Brahmana. Dla wiernych, kult każdego z nich może doprowadzić do wyzwolenia (moksha) i zrozumienia ostatecznej prawdy rzeczywistości.
- W codziennym życiu wyznawców, Brahma jest często wezwany podczas rytuałów związanych z początkiem nowych przedsięwzięć i edukacji.
- Wisznu, jako bóg podtrzymujący światowi porządek, jest czczony w ramach zachowania społecznej harmonii i ochrony przed wszelkim niebezpieczeństwem.
- Śiwa, będący bogiem transformacji, jest obdarzany pobożnością, zwłaszcza podczas ważnych życiowych przełomów i w poszukiwaniu duchowego oświecenia.
Znaczenie Trimurti jest tak wszechstronne jak różnorodne formy praktyk religijnych w samym hinduizmie. Ostatecznie, wyznawcy mogą wybrać, który z bogów lub którą z ich form chcą czcić, bazując na osobistych doświadczeniach i potrzebach.
Znaczenie Trimurti w sztuce i kulturze
Wpływ Trimurti rozciąga się daleko poza sfery religijnych obrzędów. W sztuce, architekturze i literaturze hinduistycznej postacie Trimurti są stale obecne jako źródło inspiracji i ogólnoświatowych symboli. Murale, rzeźby, literatura i taniec pełne są przedstawień Brahmę, Wisznu i Śiwy oraz ich różnych postaci.
- W hinduistycznych świątyniach czesto można spotkać wyobrażenia Trimurti, które służą jako miejsce kontemplacji i modlitwy.
- W szerszej kulturze indyjskiej Trimurti stanowi motyw w muzyce, tańcu i teatrze, oddziałując na emocje odbiorców i przekazując duchowe nauki.
- Festiwale i uroczyste ceremonie często wiążą się z obchodami związanymi z bogami Trimurti, wskazując na ich głębokie zakorzenienie w życiu publicznym i prywatnym Hindusów.
Pomimo ogromnych zmian, jakie przeszły przez stulecia wspólnoty hinduistyczne, Trimurti pozostaje centralnym elementem tej dynamicznej tradycji. W jaki sposób te kultowe postacie zostaną zinterpretowane i zintegrowane z nowoczesnością, pozostaje otwartą kwestią w obrębie ewoluującego hinduizmu.
Artykuł powstał we współpracy z portalem Publikacje.edu.pl
